Uitgelezen: Maartje Wortel – Er moet iets gebeuren

Vorig jaar kocht ik bij Das Mag een pakketje van 3 e-books voor 15 €. Daarin zaten Het Smelt van Lize Spit, Schuld van Walter van den Berg en Er moet iets gebeuren van Maartje Wortel. Het is vrij ironisch om te zien hoe het minst goede van die drie boeken uiteindelijk al een jaar lang met de meeste aandacht gaat lopen.

De verhalenbundel van Wortel las ik het laatst, zonder te weten dat ik er het meest van onder de indruk zou zijn. Over de figuur van Maartje Wortel vind ik weinig terug. Ze zit niet op Twitter, er is geen Facebookpagina. Geen controversiële televisie-optredens of veelbesproken columns, voor zover ik weet. Enkel een summiere website, en daar moet je het dan maar mee doen. Ook goed, een beetje mysterie mag wel.

Thema’s in de verhalenbundel zijn vervreemding, eenzaamheid en verlies. Dat klinkt allemaal zeer zwaar, maar Wortel houdt zich ver van onnodig sentiment. Haar stijl is licht laconiek en compact, zodat situaties op tijd en stond iets tragikomisch krijgen zonder dat ze belachelijk worden. In weinig woorden slaagt ze er in om je kennis te laten maken met de bewoners van een afgeleefde flat in een sociale woonwijk die hun hond willen begraven. Of met een koppel dat de verveling van een winterse zondag wil verdrijven door een boswandeling te maken. Of een cafébezoek, ze raken er niet goed aan uit. Met hetzelfde gemak tovert la Wortel dan weer hopeloze middenklasse juffrouwen uit haar pen die op zoek zijn. Naar liefde of anders naar de juiste therapie.

Verhalen die me het meest zijn bijgebleven:

1. Nachtruiters

De avonturen van 4 hangjongeren tijdens de zomermaanden die vindingrijk en slim en ondernemend zijn. Een beetje te, maar het loopt uiteindelijk toch goed af. Of slecht. Het is maar zoals je het bekijkt.

Fragment

Wij zijn de grenzeloze generatie. Wij weten niet wanneer iets ophoudt, of wat er na ons komt. En alles wat wij wel weten, willen wij met elkaar delen.

– Wat weten wij van onszelf?

We kennen onze namen. Onze plaats. De tijd

2. De schrijver II

Het langste verhaal uit de bundel waarin de schrijfster een verboden liefde achterna jaagt in het losbandige Istanbul. En terugkomt naar Nederland. Nog eens naar Istanbul gaat. Uiteindelijk een nieuwe Nederlandse liefde opdoet. Etc.

Fragment

Liefde is ook wilskracht en op een gegeven moment is je wilskracht op. Dit was het moment. Ik liet het huis achter. Ik wilde dat bankstel in de woonkamer toch al niet. Een lerares van de kunstacademie met wie ik destijds mijn weerstand deelde, zei: Een bankstel is het begin van het eind. Ze zei: neem een beamer. Ze dacht dat we dan kunstavonden konden organiseren bij ons thuis. Uiteindelijk verschillen kunstavonden en bankstellen niet zo heel veel van elkaar. Het blijft hoe dan ook een zoektocht naar een zo comfortabele manier om samen het leven door te komen.

3. Het is al gebeurd

Een vader probeert de zelfmoord van zijn zoon een plaats te geven door hem op te bellen en boodschappen in te spreken op zijn voice-mail. Zeer ontroerend zonder op één enkel moment tranerig te worden. Grote klasse.

Ik lees zonder te weten dat ik lees. En steeds vaker denk ik: ik leef zonder te weten dat ik leef. En steeds vaker twijfel ik eraan of dat aan jou ligt of dat jij destijds iets in mij herkend hebt, dat je sneller van begrip was.

Read Full Post »

Uitgelezen: Lucia Berlin – Een handleiding voor poetsvrouwen

Kortverhalen, ze worden onderschat. Nog altijd teveel beschouwd als een voorstudie op het echte werk: minstens een novelle, als het even kan een roman. Er valt nochtans veel te zeggen voor korte verhalen in jachtige tijden zoals deze. In der Beschränkung zeigt sich erst der Meister. Je bent als auteur van kortverhalen immers gedwongen om compact te schrijven, de karakterontwikkeling van je personages snel en toch geloofwaardig te laten verlopen en tegelijkertijd het plot (of het gebrek daaraan) in gang zetten. Schrijven is schrappen en al die shit.

Nu ja, de reden waarom Berlin zich tot het genre van het kortverhaal beperkte zal misschien wel prozaïscher geweest zijn dan grote literaire overwegingen: 3 huwelijken, 4 zonen, een alcoholverslaving en een zwervend bestaan zullen er allicht voor gezorgd hebben dat het aan focus, geld en tijd ontbrak om zich te richten op een echte roman.

Een handleiding voor poetsvrouwen is een verzameling van haar meest relevante kortverhalen, in 2015 uitgegeven in New York en een onverwachte bestseller. Tijdens haar leven was ze een writer’s writer, wat zoveel wil zeggen als geweldig goed maar niet inspelend op de smaak van een groot publiek. Of misschien was ook haar gedrag te grillig en te onconventioneel. Kleine tip nog voor wie het boek wil lezen in de Engelse versie: bewaar het voorwoord voor achteraf, het geeft net iets te veel weg over de verhalen dan je zou willen.

Achteraf bekeken leest de bundel kortverhalen wel als een roman, en dan zelfs nog eentje uit de traditie van The Great American Novel, zodat het lijkt alsof je een glimp opvangt van de mythische Amerikaanse ziel of volksaard. Caleidoscopisch en gefragmenteerd, maar dat geeft eigenlijk niet. Het hoofdpersonage blijft in de meeste gevallen dezelfde, of dat kun je toch vermoeden. Ze woont nu eens in Texas of New Mexico, Chili. Dan weer in New York of Alaska. Ze is pasgetrouwd of heeft al volwassen kinderen die ze te weinig ziet. In rehab of ze staat al jaren droog. Ze werkt als poetsvrouw, verpleegster, doktersassistente of secretaresse. Ze verzorgt haar zus die aan de één of andere terminale kanker lijdt maar toch nog geniet van een affaire.

Het vrouwelijke perspectief is een verademing, evenwel zonder dat dat perspectief er vingerdik op ligt. Geen ‘kijk mij eens vrouw zijn en de last van wereld en het gezin op mijn schouders nemen’, zelfs integendeel. Nu we toch in die categorieën bezig zijn: Berlin hanteert zelfs een eerder ‘mannelijke’ schrijfstijl: er is haar weinig gelegen aan eindeloze introspectie of het ontrafelen van innerlijke drijfveren. Noch van zichzelf, noch van anderen. Ze observeert en schrijft neer, waarmee ze de emotionele lading van haar verhalen natuurlijk daar legt, in de observatie. Tegelijkertijd creëert ze daarmee een vage afstandelijkheid, alsof de (erge) dingen die haar overkomen dromen zijn van lang geleden. Er is een zeker afstand, die toch warm blijft. Er is ook ruimte voor humor: een verhaal over een abortuskliniek blijft verteerbaar door de kinderlijk-naïeve ogen waarmee het hoofdpersonage de feiten ziet en beschrijft. De geestigheid blijft bitterzoet, vervalt op geen enkel moment in slapstick (iets wat je bijvoorbeeld wel ziet bij Dimitri Verhulst).

Soit, 5 sterren zijn meer dan verdiend voor deze handleiding. Een bundel om te lezen en te herlezen.

Read Full Post »