Het Guislain-museum in Gent is zo’n beetje het zwart schaap van de Gentse musea. Het ligt niet in de stad, je struint er niet toevallig binnen en er is al helemaal geen trendy brasserie met designmeubelen en hipsterbier te vinden. Het is gevestigd midden in de school en psychiatrische kliniek die werden opgericht door wijlen Dokter Guislain. Je kunt de man zo’n beetje beschouwen als de grondlegger van de psychiatrische geneeskunde in België én hij brak een lans voor de menswaardige behandeling van geesteszieken. De vaste collectie neemt je mee in de geschiedenis van de psychiatrie, en dat is bijwijlen behoorlijk griezelig. Maar regelmatig zijn er ook gelegenheidstentoonstellingen die van dicht of van ver iets met het thema psychiatrie te maken hebben.
De tentoonstelling die nu loopt ‘Een andere wereld (Laboratorium van waan en fantasie)’ past natuurlijk perfect in dat plaatje. Sowieso is het thema al voer voor diepzinnige gesprekken op cafe. Wanneer wordt fantasie ziekelijk, waar ligt de grens tussen creativiteit en waanzin? Wanneer ben je een visionair en wanneer een verkoper van gebakken lucht? Zijn hallucinaties en deliria boodschappen van een andere dimensie? (Conclusie: ik moet dringend meer op café, zeker deze maand nu iedereen thuisblijft wegens tournee minerale).
In ‘Een andere wereld’ worden 2 kunstenaars die onder de noemer art brut of outsider art vallen met elkaar geconfronteerd. (Art brut/outsider art = kunst die gemaakt wordt door ‘outsiders’, dikwijls psychiatrische patiënten die de waan of de psychose proberen te bedwingen. Een geweldige collectie ontdekte ik enige jaren geleden bij toeval in Lille, in het LAM. Allen daarheen dus).
Maar goed, terug naar ‘een andere wereld’. In het eerste deel van de tentoonstelling zie je tekeningen van ene J.J. Grandville. Een Franse tekenaar die onder andere Gulliver’s Reizen illustreerde, maar die er op een gegeven moment genoeg van had om zijn talent ten dienste te stellen van anderen. In 1844 brengt hij ‘Un Autre Monde’ uit, waarin hij door middel van tekeningen scherpe kritiek uit op – hou je vast – de vooruitgang die veel te snel gaat, de opkomst van de stoommachine die voor veel te veel lawaai zorgt en de manier waarop reclame en advertenties het serieux van dagbladen en tijdschriften ondermijnen. Ook onder die zon niets nieuws. In zijn illustraties spelen dieren een grote rol, uiteraard om de ‘condition humaine’ en al haar lelijke en kleine trekjes dik in de verf te zetten. Na een persoonlijke tragedie (eerst sterven zijn 2 oudste kinderen, nadien blijft zijn vrouw bij de geboorte van nummer 3 in het kraambed) brengt hij zijn laatste jaren door in een psychiatrische instelling. Zijn illustraties werden door Queen en Alice In Chains gebruikt als artwork op hun albums.
Het tweede grote deel van de tentoonstelling is gewijd aan ene Gustav Mesmer. En nee, dat is niet die van het Mesmerisme, dat is Karl Anton en die was al dood voor er van Gustav sprake was. Het is maar om de verwarring voor te zijn. Aan dit stuk van de expositie heb ik het meeste plezier beleefd. Gustav is de originele Panamarenko, die allerlei constructies ontwikkelde om over de hoge muren van de psychiatrische instelling te kunnen vliegen. Dat vliegen is hem nooit echt gelukt, maar hij slaagde er wel in om verschillende keren te ontsnappen. Jammer genoeg duurde zijn herwonnen vrijheid nooit lang. Was het zijn familie niet die hem terugstuurde, dan wel de dorpelingen die hem en zijn fratsen al een beetje begonnen te kennen. Ik vertel het wel allemaal alsof het grap is, maar eigenlijk is ’s mans levensloop bijzonder treurig. Hij wordt nochtans geboren in een vrij welgestelde familie (1903), maar loopt veel schoolachterstand op door lange verblijven in het ziekenhuis. Bovendien zorgt WW I er ook nog eens voor dat hij de school helemaal achter zich moet laten. Op zeer jonge leeftijd moet hij als boerenknecht de kost verdienen, later is hij 6 jaar novice in een klooster. Omdat hij zijn ‘echte’ geloften niet mag afleggen keert hij terug naar huis. Hij wordt timmerman (autodidact) en verstoort in 1928 in een aanval van godsdienstwaan een kerkdienst. Hij belandt in de psychiatrie en zou er pas in 1964!!! uit worden vrijgelaten. Vlak voor zijn dood mocht hij het gelukkig nog meemaken dat zijn werk op het Duitse Paviljoen werd getoond op de wereldtentoonstelling van Sevilla (1992).
Wendykroy's Blog 